Aizanoi Antik Kenti, Kütahya'nın Çavdarhisar ilçesinde yer alıyor. Kütahya’ya 50 kilometre uzaklıkta olan ve Aizantis’lerin ana yerleşkesi olan kent, adını ise Zeus’un kızlarından su perisi Erato ile Arkadia kralı Arkas’ın oğlu Azan’dan alır.
Aizanoi kenti, Frigya'ya bağlı olarak yaşayan Aizanitis’lerin ana yerleşim merkeziydi. Kentin yüksek platosu üzerinde bulunan Zeus Tapınağı'nın çevresinde yapılan kazılarda, MÖ 3 bin yıllarına ait yerleşim izlerinin ortaya çıktığı görülür.
Helenistik Dönem'de bu bölge değişimli olarak Bergama’ya ve Bithynia’ya bağlı iken MÖ 133’de Roma egemenliğine girdi.
Roma imparatorluk döneminde tahıl ekimi, şarap ve yün üretimi sayesinde zenginleşmiş ve ünü bölge sınırlarını aşmış olan Aizanoi Roma İmparatorluğu’nun sosyoekonomik yapısında hakkında bir fikir veriyor.
Kesin kentleşme bulgularına ancak MÖ 1'inci yüzyıl sonlarına doğru rastlanan antik kentte yine ilk sikkelerin bu dönemde basıldığı bilinmekte. Aizanoi antik kenti en parlak dönemini MS 2. yüzyılda yaşamış, büyük imar faaliyetleri görmüş ve bu dönemde birçok yapı inşa edilmiştir.
Erken Bizans Dönemi'nde piskoposluk merkezi de olan kentte, tapınak düzlüğü Orta Çağ'da bir hisara dönüştürülmüş, Selçuklular Dönemi'nde ise Çavdar Tatarları tarafından üs olarak kullanılmasından dolayı buraya Çavdarhisar adı verilmiştir.
Aizanoi 1824 yılında Avrupalı gezginlerce yeniden keşfedilmiş, 1830-1840’lı yıllarda incelenmiş ve tanımlanmıştır. 1926 yılında M. Schede ve D. Krencker başkanlığında Alman Arkeoloji Enstitüsü'nce ilk kazılar yapılmıştır. 1970 yılından bu yana her yıl düzenli olarak kazı çalışmaları devam etmektedir.
Kalıntılar arasında Anadolu’daki en iyi korunmuş Zeus Tapınağı, 15 bin kişi kapasiteli tiyatro ve tiyatroya bitişik nizamda yapılmış 13 bin 500 kişilik stadyum, iki hamam, dünyanın ilk ticaret borsa binası, sütunlu cadde, Kocaçay üzerinde ikisi ayakta kalmış beş köprü, iki agora, gymnasium, Meter Steunene kutsal alanı, nekropoller, antik bir bent, suyolları, kapı yapıları bulunmaktadır.
Aizanoi antik kenti Efes, Bergama, Side gibi kentlerle çağdaştır. Eskişehir - Aizonoi arası yaklaşık 140 km'dir.
